انواع کابل و سیم

کابل ها از نقطه نظر جنس سیم های هادی جریان به دو دسته مسی و آلومینیومی تقسیم می گردند. به علاوه از نظر نوع سطح مقطع و شکل آن و همچنین تک رشته با چند رشته بودن هادی نیز به دسته های مختلفی تقسیم می گردند.

از نقطه نظر ساختمان، کابل را به صورت یک سیمه و یا چند سیمه می سازند. کابل های یک سیمه کابل هایی هستند که یک سیم هادی جریان به طور مستقل عایق بندی شده است. ولی کابل های چند سیمه کابل هایی هستند که علاوه بر آنکه هر یک از هادی ها بطور مستقل عایق بندی شده اند، همگی آنها در یک غلاف عایق دیگر قرار داشته تشکیل یک کابل چند سیمه را می دهند.

تعداد سیم ها بستگی به کاربرد کابل دارد. در صنعت کابل سازی به علت های مختلف از جمله استحکام و کم کردن خاصیت خازنی کابل آن را بصورت مارپیچ می سازند. یعنی اگر سیم یک هادی چند رشته باشد این رشته ها بهم تاب خورده اند و در مورد کابل های چند سېمه نیز سبم های یک کابل بصورت مارپیچ ساخته می شود.

کـابـل

هر نوع هادی که بتواند جریان برق را از داخل خود عبور داده و توسط موادی از محیط اطراف خود عایق شده باشد به طوری که ولتاژ روی سطح عایق نسبت به زمین برابر صفر و در روی سطح سیم یا هادی نسبت به زمین دارای ولتاژ فازی باشد کابل نامیده می شود.

انرژی الکتریکی یکی از انواع انرژی است که به علت سهولت انتقال، جهت به  دست آوردن انرژی های مختلف از آن استفاده می شود. چون انتقال انرژی الکتریکی در فواصل دور باعث تلفات بسیار زیادی می شود، لذا برای انتقال این انرژی حیاتی، روش هایی اتخاذ می شود که تلفات را به حداقل برساند. برای این منظور بعد از تولید انرژی الکتریکی، بوسیله ترانسفورماتورهای بالابر فشار قوی ولتاژ آن را از حدود ۲۰ کیلوولت به مقدارهای ۶۳، ۱۳۲ و ۴۰۰ کیلوولت می رسانند و سپس آن را به وسیله سیم های هوایی انتقال می دهند. در محل توزیع انرژی الکتریکی، دوباره این ولتاژ را بوسیله ترانسفورماتورهای کاهنده به اندازه های استاندارد شده لازم در دسترس مصرف کننده ها و مشترکین قرار می دهند. توزیع انرژی الکتریکی در صنعت به دو صورت انجام پذیر است که یکی بوسیله سیم های هوایی است و دیگری به وسیله کابل.

عایق کردن کابل بدین جهت است که چون کابل در زیر زمین نصب می باشد باعث اتصال هادی به زمین نشده و ولتاژ روی بدنه عایق صفر باشد. در مورد سیم های هوایی ذکر کلمه ولتاژ در مورد مشخصات سیم ضروری نیست ولی در مورد کابل های زمینی علاوه بر مشخصات فنی کابل شامل سطح مقطع و نوع عایق و جنس آن از نظر مقاومت های مکانیکی، باید ولتاژ کابل نیز ذکر گردد. گفتنی است یک یا چند رشته بودن آن هم مشخص شود.

برای عایق کردن کابل های الکتریکی بسته به نوع مصرف، از مواد مختلفی استفاده می شود که مهمترین آن ها کاغذهای آغشته به روغن های مخصوص، مواد پلاستیکی و P.V.C  (پلی وینیل کلراید) و مواد مختلف دیگری هستند. همچنین چون کابل های زمینی در معرض انواع فشارهای مکانیکی قرار می گیرند دارای قسمت های محافظ مانند نوارهای فلزی بوده و برای جلوگیری از نفوذ آب به داخل کابل یک غلاف سربی در روی تمام نوارهای محافظ و عایق قرار داده و برای محافظت این غلاف نیز از لایه های قیروگونی استفاده می شود.

بخش های مختلف کابل

بخش های مختلف ساختمان کابل عبارتند از هادی، عایق، پوسته هادی، پوسته فلزی، پر کننده، زره و غلاف که هریک وظیفه خاصی را به عهده دارد و در مجموع قابلیت هدایت الکتریکی، استقامت الکتریکی، مکانیکی و شیمیایی کابل را برآورده می سازند.

کابل (مدل الکتریکی)

مدل  الکتریکی کابل شامل مقاومت، سلف و خازن می باشد. در کابل های با طول کوتاه و متوسط به دلیل مقادیر بسیار جزئی کاپاسیتانس، از اثر خازنی کابل صرف نظر می شود. لذا مدل الکتریکی کابل در پروژه های ساختمانی که طول کابل در آنها کوتاه است، سلفی اهمی در نظر گرفته می شود.

ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و اﺟﺰای ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪۀ ﻛﺎﺑﻞ ﻫﺎی ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﻛﺎﺑﻞ ﻫﺎی ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺮق ﻓﺸﺎر ﻗﻮی و ﻓﺸﺎر ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻔﺎوت دارد؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻛﺎﺑﻞ ﻫﺎ ﻫﻤﻮاره از دو ﻗﺴﻤﺖ اﺻﻠﻲ ﻫﺎدی و ﻋﺎﻳﻖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ.

ﺗﻔﺎوت مهم ﻛﺎﺑﻞ ﻫﺎ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎرﺑﺮد آنﻫﺎﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮع ﻛﺎرﺷﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﺲ، ﺷﻜﻞ، ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ و ﺗﻌﺪاد ﻫﺎدی ﻫﺎ و ﻋﺎﻳﻖ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪی ﻛﺎﺑﻞ ﻫﺎ ﻣﻲﮔﺮدد.

جنس هادی در سیم و کابل

ﻫﺎدی از ﺳﻴﻢ ﻣﺴﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺧﺎﻟﺺ و دارای اﻧﻌﻄﺎف ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و ﻳﺎ از آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم و ﻳﺎ آﻟﻴﺎژﻫﺎی ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد. از بین فلزاتی که به عنوان هادی در ساختمان سیم ها و کابل ها مورد استفاده قرار می گیرد، از مس با درجه خلوص بالاتر از  ۹۹/۵ درصد استفاده می شود تا از فعل و انفعالات شیمیایی ناخالصی ها جلوگیری به عمل آید. مس علاوه بر داشتن مقاومت الکتریکی کم، در مقابل اثرات جوی مقاوم است و دارای استحکام مکانیکی مطلوب بوده همچنین به سهولت می‌توان آن را به اشکال دلخواه درآورد.فلز دیگری که بدین منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد آلومینیوم است.

مقاومت مخصوص آن ۱/۶۵ برابر مس و وزن مخصوص آن ۳ برابر کمتر از مس است. قیمت آن نیز کمتر است، اما عوامل جوی به خصوص رطوبت، روی آن تأثیرات بدی نظیر خوردگی می‌گذارد و در اثر اکسیده شدن آن، اکسید آلومینیوم حاصل می شود که جسمی عایق است.

استحکام مکانیکی آلومینیوم و نرمش آن برای قبول اشکال دلخواه به خوبی مس نیست و به این دلایل، آلومینیوم کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. اما در سال های اخیر به علت افزایش سریع قیمت مس، آلومینیوم بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. در خطوط انتقال هوایی به علت وزن و قیمت کمتر، آلومینیوم مورد استفاده قرار می گیرد و جهت استحکام مکانیکی، این سیم ها به دور سیم های فولادی پیچیده می شود و آلیاژی از آلومینیوم و فولاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در سال های اخیر برای رفع مشکلات ناشی از حساسیت آلومینیوم نسبت به عوامل جوی مانند رطوبت، سیم های آلومینیوم را به جدار نازکی از مس مجهز می کنند. این سیم ها، سیم های آلومینیومی با جدار مسی نام گرفته اند. ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﻫﺎدی ﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺟﺮﻳﺎن ﻋﺒﻮری و ﻧﻮع ﻛﺎرﺑﺮدش، در اﻧﺪازه ﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺷﻜﻞ ﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوت درﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد.

برای اینکه سیم های عایق دار یا کابل های دارای قابلیت انعطاف برای حمل و نقل و نصب باشند، هادی را از تعدادی رشته های یکنواخت که به صورت مارپیچ دور هم تابیده می‌شوند می‌سازند. معمولاً یک سیم در وسط قرار می گیرد و سیم ها به دور آن تابیده می شوند.

در سیم های عایق دار با مقاطع کوچک که قابلیت انعطاف خیلی زیاد لازم است، از تعداد زیادی رشته‌های بسیار نازک استفاده می‌کنند و آنها را به هم می تابند. ﻫﺎدی ﻛﺎﺑﻞ را از دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪی ﻧﻤﻮد، در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻛﺎﺑﻞ ﻫﺎ را از ﻧﻈﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﻫﺎدی، ﺗﻌﺪاد رﺷﺘﻪ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ.

انواع کابل از نظر تعداد رشته

انواع سیم های عایق دار مورد استفاده در تأسیسات برقی و کارهای ساختمانی را می توان برابر استاندارد (VDE) به سه دسته کلی زیر تقسیم نمود:

الف) هادی ها از نظر تعداد رشته به دو شکل تک رشته (مفتولی) و چند رشته (افشان) دسته بندی می شوند. برای مشخص کردن هادی های تک رشته از حرف اختصاری (e) و کابل های چند رشته از حرف اختصاری (m) استفاده می شود.

نمایش هادی به دو شکل تک رشته (مفتولی) و چندرشته (افشان)

مفتولی

هادی این نوع سیم ها از مس استاندارد شده با پوششی از مادۀ پی وی سی است. ولتاژ اسمی سیم ۷۵۰/۴۵۰ ولت است و برای جریان های مختلف، با سطح مقطع های ۱٫۵ تا ۲۴۰ میلی متر مربع ساخته می شود. ﺑﺮای ﻣﺼﺮف در ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎی ﺑﺮق و ﺗﺄﺳﻴﺴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺼﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در ﻧﻘﺎﻃﻲ ﺧﺸﻚ در داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪ، روی دﻳﻮار، داﺧﻞ دﻳﻮار و ﺧﺎرج از آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺮه ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود. اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺳﻴﻢ در داﺧﻞ دﻳﻮار، ﺑﻪ ﻃﻮر مستقیم، مجاز نیست.

نیمه افشان

ساختمان این سیم مشابه سیم های مفتولی است ولتاژ اسمی این سیم ۷۵۰/۴۵۰ ولت است و زمینه های کاربرد روی آن مشابه سیم های مفتولی است. فقط در مواردی که نیاز به انعطاف بیشتر نسبت به سیم های مفتولی است، از این سیم استفاده می شود.

افشان

ساختمان این نوع سیم مانند سیم های مفتولی و نیمه افشان است ولتاز اسمی آن ۵۰۰/۳۰۰ ولت است. قابلیت انعطاف این سیم نسبت به سیم های نیمه افشان بیشتر است.

لازم به ذکر است که در سیم های رشته‌ای یا افشان، طول حقیقی رشته ها به استثنای رشته یا رشته‌های وسط از طول سیم عایق دار بیشتر است و به این دلیل، مقاومت سیم معمولاً چند درصد از مقاومتی که بر اساس طول سیم محاسبه می‌کنیم بیشتر است.